مجلس شورای اسلامی | فرایندهای کاری مجلس

نمایندگان مجلس شورای اسلامی در انجام وظایف نمایندگی به دو کار مهم می‌پردازند، یکی شرکت در جلسات علنی برای بیان نظرات و بررسی نهایی طرح‌ها و لوایح و سرانجام تصویب یا رد آنها، و دیگر شرکت در کمیسیون‌های داخلی مجلس به منظور بحث و بررسی پیرامون لوایح و طرح‌های پیشنهادی.

برنامه جلسات علنی مجلس:

مطابق آیین‌نامه داخلی مجلس، نمایندگان باید در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه معین می‌شود در مجلس حاضر شوند و نهایتاً 15 دقیقه پس از تشکیل جلسه در تالار جلسه حضور یابند، در صورت تأخیر، از طرف هیأت رئیسه اسامی متأخرین اعلام خواهد شد و نیز هر یک از نمایندگان که در مواقع اخذ رأی با اعلام قبلی رئیس مجلس مبنی بر منع خروج از جلسه بدون عذر موجه غایب باشد برای هر رأی مستحق یک توبیخ است.

مذاکرات مجلس، طبق اصل شصت‌و‌نهم قانون اساسی علنی و گزارش کامل آن باید به طور مستقیم از طریق رادیو و روزنامه کشور برای اطلاع عموم منتشر شود. در جلسات علنی، مردم و خبرنگاران رسانه‌های گروهی داخلی و خارجی می‌توانند شرکت کنند. ترتیب جلسات مجلس و دستور جلسات و نحوه انتقاد و اداره آن و انجام نطق‌های قبل از دستور و مذاکرات و جریان بررسی و تصویب لوایح و طرح‌ها و سؤال از هیأت وزیران و استیضاح آنها و تشکیل جلسات غیرعلنی و ... به شرح ذیل می‌باشد:

رسمیت جلسه و اعلام آن توسط رئیس و قرائت دستور جلسه به وسیله منشی.
تلاوت آیاتی از کلام الله مجید
گزارش احتمالی حوادث مهم و مسائل فوری روز توسط رئیس و قرائت تذکرات نمایندگان مردم در مجلس به مسئولان اجرایی کشور.
بررسی طرح‌ها و لوایح و سؤالات احتمالی نمایندگان از وزراء
بیانات قبل از دستور نمایندگان
اعلام وصول لوایح و طرح‌ها.
قرائت اسامی غائبین و دیرآمدگان.
اعلام ختم جلسه و تاریخ تشکیل و دستور جلسه آینده.

حال به توضیح مختصری درباره (برخی از) موارد فوق اکتفا می‌کنیم:

جلسات علنی مجلس با حضور حداقل دو سوم مجموع نمایندگان (193 نفر) در روزی که قبلاً برای تشکیل جلسه معین می‌شود، رسمیت می‌یابد و نمایندگان حداکثر پانزده دقیقه پس از وقت تعیین شده مکلف به حضور در تالار جلسه می‌باشند. تشکیل جلسات و رعایت ترتیب مذاکرات و اجرای آیین‌نامه و حفظ نظم جلسه به عهده رئیس و تشخیص عده حضار با استفاده از تابلو و یا طریق دیگر به عهده منشیان است که اول جلسه و قبل از اخذ آراء به وسیله رئیس جلسه باید اعلام گردد.
سپس منشی دستور جلسه را قرائت می‌نماید. جلسات رسمی با تلاوت آیاتی چند از قرآن مجید که حتی‌الامکان متناسب جلسه آن روز انتخاب می‌شود آغاز می‌گردد.
بیانات میان دستور نمایندگان: از آنجا که طبق اصل 84 قانون اساسی"هر نماینده در برابر تمام ملت مسئول است و حق دارد در همه مسائل داخلی و خارجی کشور اظهار نظر نماید" در ماده 72 آیین‌نامه داخلی مجلس پیش‌بینی گردیده که هر یک از نمایندگان که مطلب مهمی برای اطلاع مجلس و ملت داشته باشد می‌تواند با رعایت نوبت صحبت کند.

نطق میان دستور فقط بیان نظرات و مواضع خود شخص محسوب می‌گردد و بر طبق قانون اساسی نمایندگان در مقام ایفای نمایندگی در اظهارنظر آزادند و نمی‌توان آنها را به سبب نظراتی که در مجلس اظهار کرده‌اند تعقیب یا توقیف کرد اما بر طبق آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی نمایندگان بر اساس مسئولیت نمایندگی، خود را متعهد و ملزم به حفظ حیثیات مجلس و نمایندگان و رعایت نظم و نوبت و اجراء آیین‌نامه داخلی می‌دانند. (آشنایی اجمالی با مجلس شورای اسلامی، مجلس و راهبرد، پاییز 1372، شماره 1، صص 93-95)

دستور مجلس: دستور مجلس معمولاً بررسی طرح‌ها و لوایح یا سؤال و در موارد ضروری استیضاح نمایندگان از هیأت وزیران یا هر یک از وزراء می‌باشد. دستور هفتگی مجلس باید به ترتیب وصول لوایح و طرح‌ها از کمیسیون‌ها از طرف هیأت رئیسه مجلس تهیه و پس از انتشار و توزیع بر لوحه مخصوص نصب شود.

بررسی طرح‌ها و لوایح و تصویب آنها

بر اساس قانون اساسی، مجلس در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی می‌تواند قانون وضع کند (اصل71). طبق اصل 74 قانون اساسی لوایح قانونی پس از تصویب هیأت وزیران به مجلس تقدیم می‌شود و طرح‌های قانونی به پیشنهاد حداقل 15 نفر از نمایندگان در مجلس قابل طرح است و بر اساس اصل 94 کلیه مصوبات مجلس باید به شورای نگهبان فرستاده شود و در صورت تشخیص عدم مغایرت آن با موازین اسلام و قانون اساسی، مصوبه قابل اجراست و برای اجرا به رئیس جمهوری ابلاغ می‌شود و رئیس جمهوری موظف است مصوبات مجلس را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی امضاء کند و ظرف پنج روز برای اجرا در اختیار مسئولان بگذارد. لوایح و طرح‌ها می‌تواند عادی، یک‌فوریتی، دوفوریتی و یا سه‌فوریتی و متناسباً یک شوری و یا دو شوری باشد. (همان، ص96)

جلسات غیرعلنی

اصل شصت‌و‌نهم قانون اساسی در این مورد چنین می‌گوید: " مذاکرات مجلس شورای اسلامی باید علنی باشد و گزارش کامل آن از طریق رادیو و روزنامه رسمی برای اطلاع عموم منتشر شود.

در شرایط اضطراری، در صورتی که رعایت امنیت کشور ایجاب کند، به تقاضای رئیس جمهور یا یکی از وزرا یا ده نفر از نمایندگان، جلسه غیرعلنی تشکیل می‌شود. مصوبات جلسه غیرعلنی در صورتی معتبر است که با حضور شورای نگهبان به تصویب سه‌چهارم مجموع نمایندگان برسد. گزارش و مصوبات این جلسات باید پس از برطرف شدن شرایط اضطراری برای اطلاع عموم منتشر گرد. (همان، صص99-100).